Học thuyết về 3 thể tạng:
Cũng như y học Ayurvedic, y học Tây Tạng dựa trên lý thuyết về 3 “chất lỏng” của cơ thể: gió, mật và đàm, mà tình trạng lý tưởng, sẽ quân bình và hòa hợp với nhau. Khi thiêu quân bình, chúng dẫn tới những rối loạn, từ đây mới có khái niệm về bệnh. Khác với học thuyết Hy Lạp về 3 tính khí, “chất lỏng”(nyespa) trong y học Tây Tạng không chỉ là nhưng chất liệu nào đó của cơ thể. “ Gió” không đơn giản chỉ là hơi thở hoặc không khí di động, hay “mật” là chất bài tiết của túi mật, và “đàm” là dịch nhầy từ cuống họng. Gió, mật và đàm là những nguyên tố tượng trưng, không chỉ liên quan đến cơ thể mà còn có tính cách tâm lý tinh tế hơn, bao gồm cả khía cạnh tâm linh nữa. Để tránh sự lộn xộn, chúng ta sẽ sử dụng những danh từ nguyên thủy phiên âm tiếng Phạn: Rlung (gió), mkhrispa (mật), và badkan (đàm), và gọi chúng là nguyên tố, thể tạng hay nguyên tố của cơ thể thay vì là “chất lỏng “ như lời dẫn ở trên.
Ba nguyên tố:
Tiếng việt - Tiếng Phạn - Ngữ âm
Gió rlung loong
Mật mkhrispa tripa
Đàm badkan baekaen
Ý nghĩa của ba nguyên tố:
Trên phương diện vật lý, ba nguyên tố của cơ thể mang những thuộc tính sau:
• Rlung: tượng trưng cho chất di chuyển trong cơ thể.
• Mkhrispa tượng trưng cho các loại nhiệt của cơ thể.
• Badkan tượng trưng cho những vật chất lỏng trong cơ thể.
Đại Y (cây y học- Đại y là từ ghép hán việt được tôi cân nhắc sử dụng, ngoài nghĩa là y học rộng lớn, đại ở đây diễn tả đúng theo tính triết học trong y học của bức thangka gốc,Đại- là một loài cây thân có nhựa mủ, hoa trắng, lá dài, khi rụng để lại những vết sẹo lớn), biểu tượng nhiều chi tiết về bệnh, sức khỏe, và sự chẩn bệnh. Cành cây thấp nhất phía bên trái cho thấy ba nguyên tố của cơ thể trong tình trạng khỏe mạnh. Rlung màu xanh, mkhrispa màu vàng và badkan màu trắng.
Ba nguyên tố này là những chất liệu căn bản, áp dụng cho mọi dạng sống, nhất là loài người cùng với những sự sống đang hòa hợp cùng họ.
Ba nguyên tố này cũng tượng trưng cho những yếu tố tâm lý và liên quan đến năm thành phần trong y học: gió, lửa, đất, nước, ánh sáng (hoặc không khí,ether/aether), cũng như hai tính :nóng và lạnh.
Badkan: sư tử và trâu
Người badkan có thân thể rất vạm vỡ, một cơ thể “mát” phát triển đầy đặn với làn da dày, và hầu như các khớp xương của họ đều không hiển lộ. Những người này thường có dáng dấp thẳng thớm, cường tráng, rắn chắc. Họ có thể tạng tốt và dẻo dai. Họ có thể chịu đựng đói khát nhiều ngày liên tục. Một đặc đặc điểm nổi bật của loại người này là giấc ngủ “đầy ơn phước” của họ: họ ngủ sâu và ngon, khi gặp chuyện không vừa ý, họ sẽ thấy rất muốn ngủ. “Nhiệt tiêu hóa” thường yếu và chậm, do đó họ tiêu hóa chậm. họ thích những thức ăn cay và đắng. Badkan thuộc về nguyên tố đất (ba) và nước (kan). Những điều này xác định những yếu điểm của họ: tính giữ nước (sưng phù-oedema), sưng phồng ở mặt và bàn tay, bàn chân; và cũng ễ bị những bệnh “đờm” thông thường như suyễn hay nghẹt mũi. Phổi, đường hô hấp, thận, dạ dày và là lách đều dễ bị thương tổn. Họ cũng dễ bị béo phì, dẫn đến nhữnh bệnh liên quan đấn quá trinh trao đổi chất như tiểu đường.
Người badkan có bản tính khoan dung, hiền hòa, thân thiện, vị tha; họ cũng trung thành , quan tâm, và biết nghe lời. Họ thường hay e thẹn. Người Tây Tạng gán loài sư tử và trâu cho những ngừoi này. Người badkan sống rất thọ và giàu có, nhưng cung như với loại rlung, điều này không đáng lưu tâm. Badkan có tính mát và ẩm, nên chế độ liệu pháp có tính ấm và khô.
Chế độ ăn uống tốt nhất: thức ăn ấm không có nước sốt, chẳng hạn như rau cải nấu nhẹ với gia vị tươi. Một vị thuốc tốt là bột gừng-dùng như trà hay đồ gia vị.
Tránh: bất kì thức ăn gì ẩm và lạnh. Salad lạnh, thức ăn sống, béo, nước sốt, canh và những loại rau nhiều tinh bột như các loại rau đâu, các loại rau củ (cà rốt, củ cải…), dầu đã nấu chín, có tác dụng lạnh bên trong cơ thể. Nên uống một ly nước đun sôi sau bữa ăn tốt hơn nhiều khi là uống quá nhiều trong bữa ăn
Rlung: chim kền kền, quạ, cáo
Về thể chất, những người này nhỏ con, mành khảnh và tao nhã, yếu đuối. Họ hay nghiêng ra trước. Đôi khi họ có bờ vai tròn trịa, và các khớp xương lộ và dễ gãy. Màu da họ hơi xanh và họ rất dễ trúng cảm và gió. Những loại “rlung” cũng không thích ban đêm, chạng vạng và sức nóng quá lớn. Họ thích đồ chua, đắng, ngọt và nóng. Họ hay ngáp và miệng hay bị khô, và dao độnggiữa cái đói và không muốn ăn. Họ ngủ ít, và thức dậy sớm.
Theo truyền thuyết Tây Tạng, người rlung có bản chất của loài kền kền, quạ và cáo, nguyên tố của họ được xếp vào loại nguyên tố không khí và không gian. Họ thích cười, hát và thường hay nói chuyện huyên thuyên. Nhưng họ cũng thích cãi vã, nhút nhát và có trí nhớ kém. Nói chung, họ là những linh hôn không thể đoán trước được, hiếu động, “sợ hãi”. Họ thường hay băn khoăn, hay lo âu, và có nhiều ý nghĩ trong đầu. Người Tây Tạng nói rằng người rlung không ìa lắm hay giàu lắm, nhưng dĩ nhiên điều này tùy thuộc rất nhiều vào chủng tộc, lối sống và hoàn cảnh của họ.
Theo quan điểm y học, người rlung có một “nhiệt lượng tiêu hóa không ổn định”. Bộ phận tiêu hóa là lãnh vực yếu nhất của họ. Ruột già dễ bị tác động nhất, và bất kì sự ảnh hưởng nào cũng ảnh hưởng đến bộ phận tiêu hóa của họ. Tim cũng dễ bị ảnh hưởng, nên họ thường bị những bệnh về tim mạch và những bệnh liên quan đến sự căng thẳng hơn những người khác. Nói chung, loại người rlung có tính chất lạnh, không ổn định và rất dễ thay đổi-dao động từ lạnh sang nóng. Họ được chữa trị và quân bình lại bởi bất kì thứ gì đặt cơ sở cho họ và khiến họ nặng hơn, ấm hơn, ổn định hơn.
Chế độ ăn uống tốt nhất: các thức ăn ấm, giàu chất đạm mà không dễ tiêu hóa- chẳng hạn như nước luộc thịt và thức ăn nặng, nấu chín như các loại rau đậu ăn chung với ngũ cốc; couscous với đậu chick hay cơm với đậu. Rlung tiêu hóa dễ dàng những thức ăn ngọt, chua, mặn, cũng như các sản phẩm từ sữa và các gia vị nhẹ như đinh hương hoặc nghệ. Họ thích đồ ngọt như bánh puddinh hay bánh ngọt, và một ly rượu vớimỗi bữa ăn.
Tránh: những thức ăn rất đắng, rất cay, rau và trái cây sống, đặc biệt là những rau có tính acid như cà chua; thức ăn lạnh như bánh pudding đông lạnh hay kem và nước uống lạnh; những thức ăn quá cay (ớt), những chất kích thích như cà phê; và các loại ma túy.
Lối sống tốt nhất: một khung cảnh xinh đẹp, hiền hòa, không căng thẳng, không áp lực từ môi trường chng quan; mọi thứ ấm áp, phòng ấm áp, quần áo ấm áp, nhạc êm dịu, màu vàng, chuyện trò hòa hợp với bạn bè.
Người rlung nên đáp ứng các nhu cầu cùa cơ thể ngay lập tức: thí dụ, đi nhà vệ sinh ngay khi họ cảm thấy cần thiết, không đè nén ngáp và ăn khi thấy đói.
Khi được khảo sát về hoạt động tình dục của nhóm người này 2 năm về trước, tôi có được kinh nghiệm từ một người chung nhóm. Anh ta nhận xét về loại người có sở thích tình dục biến thái ở nam bất kì, lấy thông số trong 10 người, thì hơn 89,725% bị kích thích trong những giờ làm việc hành chính mà không hay biết, điều này đồng nghĩa với việc tự kiềm chế. Nhìn chung thì họ gặp trở ngại trong việc nhìn ra vấn đề của việc dư chấn của hoạt động thỏa mãn ngày hôm trước với việc kích thích sinh lý của ngày hôm nay. Vậy là sự không phân biệt này sẽ ảnh hưởng mạnh hơn tới ngày hôm sau. Vấn đề đặt ra, là 10 người nam này không thể vào nhà vệ sinh giải tỏa trong bất kì tình huống nào trong giờ làm việc. Khá là thú vị vì thông số EEG, testosteron, thói quen sinh hoạt được người bạn đưa ra trường hợp này chuẩn bị từ hơn 4 tháng trước…hơn 8 người là thuộc nhóm rlung này. Lời khuyên tốt nhất cho nhóm người này mà anh bạn tôi đưa ra ngoài các chế độ ăn uống sinh hoạt cho người rlung ra, là đừng cố kiềm nén nhu cầu xuất tinh trong mọi hoàn cảnh, quan sát nguyên nhân và thay đổi môi trường sinh hoạt phù hợp với sinh lý được nữa thì tốt nhất.
Bạn tôi yêu cầu một người tham gia khảo sát thuộc loại “ham thích tình dục” nhất trong nhóm 10 người trên, thực hiện như sau. Ông A này là một nhân viên kiểm toán lâu năm tại một văn phòng tài chính ở công ty gần khu vực trường của chúng tôi, thu nhập loại khá, và ông hay phàn nàn vì thân thể dù có được kê thuốc và điều chính sinh hoạt nhưng không khỏi phải xuất tinh quá nhiều; vợ ông cũng phàn nàn vì không thể chiều theo mức sinh lý của ông dù đã được điều chỉnh đồng bộ. Kết quả thu thập thông tin cho thấy ông cũng là một người rlung. Khi đó đang là năm 2010, chúng tôi ghi nhận ông A thường xuất tinh trước giờ nghỉ giải lao 2 tiếng đồng hổ, trong khi bắt đầu làm việc chỉ mới 2 tiếng. Khi hỏi về điều này, thì ông cho rằng có lẽ bị kích thích do tiếp xúc nhãn quan với những đồng nghiệp nữ. 3 người quan sát trong nhóm chúng tôi thu nhận rằng, với tiến độ công việc như thế này, việc ông ta ra khỏi bàn làm việc là không thể. Nghỉ giải lao cũng chỉ có 30 phút, và trong giờ đó việc trao đổi cũng như ăn uống chiếm hết toàn bộ thời gian đó. Như vậy từ lúc đó, đến khi về nhà, ông A phải nhịn mất 7 tiếng, trừ hao sinh hoạt thường ngày thêm 3-4 tiếng nữa, tổng cộng phải trên 10 tiếng thì việc ông bị xếp vào nhóm người “ham thích tình dục” là chuyện không thuộc về nhu cầu sinh lý bình thường. Chưa kể có những lúc vì xuất tinh quá nhiều, ông bị kiệt sức và mất hứng thú trong một thời gian nên đã sử dụng viagra. Tôi và một người nữa ghi nhận rằng, ông ăn rất nhiều (khá là thịnh soạn) trước khi quan hệ tình dục, khi ở công ty thì ăn uống vẫn như mọi người bình thường-đầy đủ calo do chuyên gia dinh dưỡng kê thực đơn cho nhà bếp, buổi sáng thì cà phê và thịt muối, trứng cùng với bánh mì lát. Vì chế độ hưu trí và các khoản phúc lợi không cho phép ông chuyển nghề, bạn tôi cho ra chỉ định là ông không nhận làm việc tăng ca nữa, thời gian đầu thì đề nghị một loại giấy chỉ định thuận lợi cho việc ông này giải quyết nhu cầu sinh lý thực sự của bản thân, và chuyển sang loại hình cùng nghề tại đơn vị khác. Lần này, mọi bữa ăn đều được kê tuân theo thể tạng của người rlung. Từ quần áo rộng rãi (kể cả loại đồ lót phù hợp), giày dép, độ cận cũng phải kiểm tra lại, etc. Mọi thứ tiện nghi của ông đều được chúng tôi dựa theo nguyên lý quần chống shock của các phi công và các ca cấp cứu giảm thân nhiệt khẩn cấp; nhưng có hai điều nhất cần thay đổi nhất mà ông chỉ đáp ứng được một: môi trường và chế độ ăn uống, hài hòa. Môi trường ở đây đồng nghĩa với các sinh hoạt hướng ngoại bắt buộc, chế độ ăn uống vừa là hướng nội vừa là hướng ngoại bắt buộc. Trong 1 tuần đã có kết quả vô cùng khả quan, cho nên chúng tôi đã yêu cầu cho cả 9 người còn lại cũng thực hiện chế độ tương tự. 100% đều không còn triệu chứng xuất tinh không thể kiểm soát khó chịu nhất, kế đó là tâm lý tình dục xu hướng bạo lực từ thuyên giảm đến mất hoàn toàn. Tùy những trường hợp còn lại, có cả mkhrispa, chúng tôi chỉ phải điều chỉnh đôi chút. Khung sườn này khá uyển chuyển, do tính chất của rlung, cho nên dù bất kì nhóm người nào thì chế độ ôn hòa này đều cũng có thể tiếp nhận và có tác dụng nhất định. Dù sao quy mô của chúng tôi chỉ nằm ở cấp trường lớp, việc nghiên cứu và điều chị thêm là dành cho phía bác sĩ điều trị, vai trò của chúng tôi khi đó chỉ là tự ghi nhận là chính, làm tiền đề đề dẫn đến thảo luận chi tiết về sau. Một quy mô lớn, sâu sắc và chi li hơn hơn thì cần rất nhiều thời gian và phương pháp đặc biệt. Nhưng phương pháp này, mọi đối tượng đều có thể tự tiếp cận, quan sát và tự điều trị cho chính mình triệt để nhất
Mkhrispa: cọp và khỉ
Loại người này có cơ thể cao lớn trung bình và vạm vỡ, tóc vàng hoe và da trắng. Họ thường thấy đói và khát, sự trao đổi chất tốt,tiêu hóa tốt và ăn ngon miệng; cơ thể phản ứng nhanh chóng ngay cả với thuốc xổ nhẹ. Loại người này dễ dàng tiết mồ hôi và cơ thể có mùi nặng.
Yếu điểm của loại mkhrispa là gan, túi mật và ruột non. Vì lý do này, họ thường dễ bị những chứng bệnh ở bụng trên. Họ cũng dễ bị những chứng bệnh nhiễm trùng “nóng’. Những bệnh này thường xuất hiện nhiều nhất những lúc hạn hán và thời tiết nóng bức, cũng như vào lúc giữa trưa, giữa đêm và mùa thu.
Mkhrispa được gán cho nguyên tố hỏa, và điều này giải thích cho những đặc tính của nó. Loại người này rất thông minh, sáng suốt, rất có sức thuyết phục và hấp dẫn. Họ là người can đảm, gan dạ, tỉnh táo, mạo hiểm, điêu luyện, hăng say và táo bạo-tương tự như cọp và khỉ. Mặt trái của tính chất sôi nổi của họ là những cơn thịnh nộ, ghen tuông và cáu kỉnh. Loại mkhrispa liên quan đến lửa được gán cho tính nóng, khô và trơn. Nó cần được quân bình bởi hơi ẩm và lạnh- trong thức ăn, thời tiết và trị liệu.
Chế độ ăn uống tốt nhất: các loại thức ăn và trái cây sống, nước mát, nước lạnh, kết thúc bữa ăn với những món kem và trái cây tráng miệng hơi động lạnh.
Tránh: rượu, cà phê, quá nhiều thịt, quá nhiều dầu mỡ và gia vị mạnh.
Lối sống tốt nhất: thời tiết mát, ẩm, nhiệt độ mùa đông. Nơi ở hoàn mĩ nhất sẽ là một thác nước với nhiều cây che mát chung quanh. Tinh thần va thể xác thư thái vô hiệu hóa nhiều tính lửa của mkhrispa. Loại người này không nên đi nghỉ mát ở những nơi quá nóng, mà nên đến những vùng mát mẻ ở phương bắc. Họ nên tránh nóng và tắm hơi, căng thẳng, công việc dùng sức đột ngột, sinh hoạt tinh thần húc bách làm quá nhiều việc cùng một lúc. Đặc biệt, tắm nắng rất có hại đối với họ. Những loại nguyên tố nóng nên tắm nước lạnh nhiều lần và sử dụng những liệu pháp nước lạnh.
Cổ Y Tổng Hợp-Trung Hoa Đại Lục Và Tây Tạng, Xuyên Thấu Bản Thân
Trước hết, bạn hãy đánh dấu câu trả lời cho hai hình của bảng phân loại (2 hình đầu tiên), sau đó hãy đọc để có khái niệm trong bức Thangka cây y học trước, xong hãy đọc tiếp tục phần lý giải bên dưới để biết bạn thuộc phân loại cơ thể nào. Kế đó vào xem bức hình thú vật đại diện cho cơ thể của bạn, rồi quay trở lại đọc tiếp phần lý giải.
Các kiểu thể chất
Nếu bạn hỏi một người Tây Tạng về nguyên tố của họ hay họ thuộc kiểu thể chất nào, anh/cô ấy có thể nói cho bạn biết ngay mà không cần nghỉ ngợi. Cũng như cách chúng ta xếp tuổi mỗi người theo 12 chòm sao, anh ta định nghĩa cho mình dựa vào các nguyên tố. Nền tảng của sự phân loại nào là lý thuyết về 3 nguyên tố rlung, mkhrispa, badkan. Mỗi người từ lúc sinh ra thuộc về 1 trong 3 nguyên tố căn bản này, hay sự phối hợp của chúng:
1. Rlung
2. Mkhrispa
3. Badkan
4. Rlung/mkhrispa
5. Rlung/badkan
6. Mkhrispa/badkan
7. Rlung/mkhrispa/badkan
Biết được thể chất của một người là điều kiện tiên quyết cho mọi liệu pháp Tây Tạng, và chẩn mạch là phương thức chính xác nhất để nhận biết điều này. Nhưng nếu bạn không có một bác sĩ lúc này để chẩn đoán bạn có thể tham khảo bảng phân bố trên.Kiểm tra thử nghiệmMuốn biết chắc là bạn nhận được câu trả lời đúng, bạn cần hỏi người nào biết bạn rất rõ để quán chiếu và chỉnh sửa. Nếu bạn nghi ngờ, hãy nhớ rằng những sở thích, đặc tính hay phẩm chất mà bạn có nhiều khuynh hướng nhất là điểm quan trọng. dĩ nhiên có những thời điểm hay giai đoạn mà chúng ta không phản ứng như thường lệ. với cách kiểm tra đối chứng, thử nghiệm này đạt hiệu quả 70%
Để xác định kết quả, đếm bao nhiêu lần bạn trả lời ở bảng kê trên
Rlung……..%
Mkhrispa....%
Badkan……%
Tùy vào tỉ lệ % bạn có thể tự xếp loại cho mình vào một trong 7 thể chất:
• 70% rlung, 20% badkan, 10% mkhrispa: thể chất của bạn là rlung.
• 50% rlung, 50% badkan: bạn thuộc thể tạng kết hợp rlung/badkan.
• 45% rlung, 55% mkhrispa: loại năng lượng của bạn là rlung/mkhrispa với mkhrispa có phần trội thế hơn.
• 40% mkrispa, 60% badkan: bạn là loại kết hợp badkan/mkhrispa với badkan trôi hơn.
• 33% mkhrispa, 37% badkan, 30% rlung: bạnlà một điển hình của hài hòa badkan/mkhrispa/rlung.
Thể tạng phát xuất thế nào?
Thể tạng căn bản của một người sẽ duy trì như vậy suốt đời người đó. Nó được thiết lập từ trong bào thai và được quyết định bởi nguyên tố của tinh trùng và trứng, cũng như cách ăn uống của người mẹ khi mang thai. Thí dụ, nếu tinh trùng và trứng chủ yếu là mkhrispa thì phần lớn thức ăn của người mẹ là cay và nóng, tức thể tạng con trẻ khi sinh ra sẽ mang phẩm chất mkhrispa. Mặc dù vậy thế trội của mkhrispa không phải lúc nào cũng mạnh như nhau.
Có nhiều sắc thái trong sự ảnh hưởng lẫn nhau giữa các nguyên tố. vào những giai đoạn khác nhau trong một ngày, một trong các nguyên tố sẽ mạnh hơn- tương tự những ước muốn hay nhu cầu thay đổi với những hoàn cảnh khác nhau, mặc dù trên căn bản chúng ta vẫn không thay đổi.Ba nguyên tố là nền tảng của tinh thần và cơ thể một người. chúng quyết định cá tính và năng khiếu, những điều ưa thích và không ưa thích, cách phản ứng và suy nghĩ của người đó. Biết được thể tạng của bạn, đễ từ đó quyết định chế độ ăn uống, cách cư xử, lối sống, hoàn cảnh xung quanh và nhịp sinh học của bạn cho thích hợp, là cách tốt nhất để ngừa bệnh. Sự phân loại này cũng cho bạn biết về những yếu điểm và thể chất,tình cảm và tinh thần của bạn. Và một khi chúng ta biết được những điều này, chúng ta có thể tìm cách chống lại những ảnh hưởng bất lợi.
Ba thể tạng căn bản này (Rlung,Mkhrispa, Badkan) cũng tượng trưng cho những yếu tố tâm lý và liên quan đến năm thành phần trong y học: gió, lửa, đất, nước, ánh sáng (hoặc không khí,ether/aether), cũng như hai tính :nóng và lạnh.
Rlung là nguyên tố năng động thuộc về gió và là nguyên tố điều hành chủ yếu tri giác. Rlung còn được xem là nguyên tố của sự sống (các kinh văn cổ, trong đó có thánh kinh và Vedas rlung được xem như là breath of life- hơi thở của sự sống, cùng với wather of life (hay wheel of life- bánh xe sự sống, hoặc tên khác là karma-nhân quả, phân biệt với nguyên tố nước, dù gọi là nước nhưng đây không là nước-thủy phi thủy)-nước của sự sống hay dòng chảy của sự sống, cùng với seed of life- vừa là nguyên tố cuối cùng, vừa là sự sống mới được khai sinh, tree of life-cây của sự sống, kế đó là đóa hoa của sự sống-flower of life, trái ngọt của sự sống-fruit of life, và kết thúc là một sự tái sinh-hạt giống của sự sống). Công việc của nó là phối hợp với các hoạt động của thể các và tâm linh, cũng như ý thức và vô thức, với sự trợ giúp của hệ thống điện não. Rlung còn chi phối các cảm xúc và trạng thái của linh hồn. Hơi thở, sức mạnh thể xác và những nhận thức của quan hệ tùy thuộc vào rlung, như trường hợp của mạch và sự co thắt ruột.
Xuyên qua những chức năng quan trọng này, rlung giữ sự quân bình cho hai nguyên tố kia. Nguey6n tố rlung làm chúng ta sống động, và chi phối tất cả những diễn tiến sinh hóa học và thân tâm linh. Trong ba nguyên tố, rlung là nguyên tố quan trọng và phổ quát nhất, cho nên sự xáo trộn nguyên tố này gây thiệt hại nghiêm trọng nhất cho cơ thể.
Mkhrispa- ngọn lửa của sức sống
Trong một người khỏe mạnh, mkhrispa được tìm thấy tại phần giữa cơ thể, và tượng trưng cho các hình thái của lửa- bao gồm mọi diễn tiến đòi hỏi nhiệt lượng, chẳng hạn như sự tiêu hóa thức ăn, hấp thụ chất dinh dưỡng, hấp phụ tạp chất, và biến đổi sinh hóa. Mkhrispa duy trì sự quân bằng của thân nhiệt cũng như sự phân tán nhỏ các chất liệu qua công đoạn nhiệt phân. “ngọn lửa” bên trong không chỉ làm cho chúng ta năng động, tỉnh táo, mà còn vui tươi, dù vậy còn có thể khiến ta nổi nóng và quá khích. Trong lãnh vực cảm xúc và tâm lý, mkhrispa tượng trưng cho hành dộng, ý chí, kiên định, can đảm và sáng suốt. Ngọn lửa của mkhrispa có cả hai phẩm chất phá hủy và thăng hoa đời sống, gắn liền với hạnh phúc.
Badkan- nguyên tố lỏng
Badkan nằm tại phần trên cơ thể, biểu trưng cho mọi dạng lỏng trong cơ thể, cũng như thăng bằng và trọng lượng. Nước là thành phần chính của badkan, điều hành chất lỏng trong các bộ phận của cơ thể và sự đàn hổi của các biểu mô. Sự vận hành suôn sẻ giữa các khớp nối của tế bào phụ thuộc vào nguyên tố này. Trên bình diện thân xác tâm linh, badkan biểu hiện ra bên ngoài một trí nhớ tốt và khả năng tập trung . Chịu trách nhiệm cho một giấc ngủ sâu và khả năng tự chữa lành nhanh chóng. Bất cứ điều gì liên quan đến trọng lượng, việc mang vác hay chống dỡ đều chịu sự chi phối của nguyên tố này; và khi mọi thứ diễn tiến tốt đẹp, badkan mang đến một trạng thái an lạc, thoải mái.
Khi một trong 3 chiếm ưu thế:
Ba nguyên tố của cơ thể rung động nhịp nhàng, nên tương sinh quan mật thiết của chúng biến chuyển không ngừng bên trong một thể tạng khỏe mạnh. Vào lúc nào đó trong ngày, đến một mùa nào đó, hay thời điểm nào đó trong đời diễn ra, một trong ba sẽ dành ưu thế. Khi đó, một nguyên tố bỗng dưng “bừng tỉnh” từ vị trí quân bằng bình thường của nó, tạo nên một thế trận hỗn độn khiến chủ thể không còn khả năng kiểm soát.
Bệnh lý học
Cuốn sách bốn tantra gốc nhắc đến 84000 sự rối loạn có thể dẫn ra 404 chứng bệnh. Trong số này, 101 bệnh là do nghiệp quả quyết định, và nếu không chữa trị, sẽ tích tụ và dẫn đến tử vong bất kỳ lúc nào; 101 là do lối sống và có thể chữa lành bằng những phương thuốc thích hợp; 101 bệnh gây bởi tà khí (chi/qi), và bao gồm nhiều loại bệnh tâm thần; 101 bệnh cuối cùng thuộc bởi các nguyên tố tác động từ bên ngoài, chữa bằng thái độ nhận thức và hành động đúng đắn với thể tạng.Ba nguyên tố mất quân bằng như thế nào?Dựa theo y học Tây Tạng, tình trang rối loạn xảy ra ba nguyện tố này mất quân bình. Chức năng của một vài nguyên tố bị suy yếu tại trung tâm hoạt động của nó. Một bác sĩ giỏi có thể xác minh sự rối loạn chức năng này khi chẩn mạch. Nguyên nhân gây sự rối loạn cần được dập tắt ngay nếu nó xuất phát từ nguyên tố bên trong, bởi nếu đúng là xuất phát từ bản chất của chủ thể, thì rối loạn còn lan sang những vùng khác không thuộc phạm vi của nó, và sinh ra những triệu chứng bệnh phát sinh. Nguyên tố rlung quá trội thường thể hiện thành một chứng bệnh “lạnh”, quá nhiều mkhrispa gây nên “nhiệt” và quá dư badkan đưa đến những chứng bệnh “lạnh”.
Bốn thể tạng (4 tantra nguyên tố trong 3 nhóm người trên):
Những ai có hai loại nguyên tố chi phối, hay có cả ba nguyên tố được phân phối đều cần điều chỉnh cư sử và lối sống của họ cho thích hợp theo đó. Sau đây là một vài thí dụ được tham khảo:
Rlung/badkan: mát và dễ thay đổi
Loại này thường cao trung bình, thon, rắn chắc, và dễ hốt hoảng, nhưng bản tánh khoan dung và thờ ơ. Tùy vào môt đặc tính để biết được nguyên tố nào trội hơn, và dựa theo đó để đưa ra những điều chỉnh thích hợp. Sự thay đổi trọng lượng lớn cho thấy thế trội hơn của rlung, trong khi trọng lương cơ thể không thay đổi nói lên đặc tính của badkan. Nguyên tắc căn bản ở đây là mọi tính chất lạnh tăng cường nguyên tố badkan, do đó làm tăng nguyên tố rlung dễ thay đổi, và từ đó tăng cường các nguyên tố khác. Cho nên thức ăn, thuốc men và nơi ở ấm sẽ có ảnh hưởng tốt. Về chế độ ăn uống và lối sống, loại người này có thể tự chọn lưa đế nghị cho rlung và badkan. Khi có bệnh, họ nên dùng những lại thuốc đặc chế cho bệnh badkan, nhưng đièu chỉnh lối sống và ăn uống theo loại rlung. Nói rõ thêm, điều này có nghĩa là không ăn quá nhiều, không uống cà phê, nhưng nên uống nhiều nước ấm đã đun sôi. Dầu mè, mật ong và cá rất tốt. Người rlung/badkan vạm vỡ dễ bị hoảng hốt, nên thường nhịn đói để chữa trị, và phải hoạt động và tập thể dục thật nhiều. Nhịn đói ít thích hợp với loại người mảnh mai và hiền hòa.
Rlung/mkhrispa: cá tính “nóng”
Nhiều người thể tạng phối hợp này rất cường tráng, tích cực và đầy nhiệt huyết. Họ thường tỉnh táo, nhưng phẩm chất nhiệt khiến họ dễ bị nổi nóng và dễ bị công kích. Khía cạnh rlung của họ khiến họ hay hiếu động và dễ đổi ý. Họ hay hứa hẹn và không giữ lời, suy nghĩ rất nhiều nhưng đa phần sẽ quên hết do tập trung vào những suy nghĩ mới. Thích nói về bản thân và dễ bị nhức đầu, chóng mặt. Loại này thường có nhiệt lượng tiêu hóa tốt. Nếu mkhrispa trội hơn, họ đổ mồ hôi rất nhiều; khi rlung trội hơn, họ đôi lúc bị táo bón. Trong thể tạng kết hợp này, rlung tăng cướng khuynh hướng thịnh hành- là tính nhiệt. Điều này có nghĩa, trên căn bản, những thức ăn, thức ăn, nơi ở mát là thích hợp- không nắng, không gia vị nóng. Khi bị bệnh, rlung cũng tăng cướng nguyên tố nóng. Khi bị bệnh, rlung cũng tăng cường nguyên tố nóng, và do đó dễ đứa đến những chứng viêm, sốt nóng và nhiễm trùng do sốt. Bệnh sốt được xem là loại rlung/mkhrispa điển hình. Rlung tượng trưng cho sự lạnh (run rẩy) mà người bệnh cảm nhận được khi cơn sốt bột phát, và cảm giác yếu đuối, mệt mỏi sau đó. Lúc mới bệnh, khi họ run rẩy và cảm thấy khó chịu, bệnh nhân nên ăn những thức ăn rlung và thuốc mkhrispa. Nếu nhiệt độ tiếp tục lên ca, bệnh nhân chỉ nên sử dụng thức ăn và thuốc cùa mkhrispa.
Mkhrispa/badkan: kết hợp nóng -lạnh
ở Tây phương, thường cho loại này mâu thuẫn và khó tính do hai thuộc tính dối nghịch nhau. Nhưng y học Tây Tậng có quan điểm khác hẳn. Nếu hai thái cực đều mạnh như nhau sẽ mang lại sự hài hòa. Loại mkhrispa/badkan nói chung là hài hòa. Thí dụ, người này có thể có một cử chĩ ân cần và một bản chất kiên định đáng tin cậy (badkan); nhưng lại hiếu động (mkhrispa). Một kết hợp khác nữa là một tính khí hung hăng và công kích (mkhrispa) ẩn náu bên trong thân thể to néo và uể oải (badkan).
Mọi việc đều phải trung dung với thể tạng kết hợp nay chế độ thuốc men, và nơi ở không nên quá nóng hay lạnh. Điều này có nghĩa là tám nước ấm nhưng không nóng quá, uống nước hơi ấm, ở nơi khí hậu trung bình, tránh đi dưới ánh nắng cháy da và thức ăn có quá nhiều gia vị. Cần lưu ý đến khả năng tiêu hóa của mỗi cá nhân khi lựa chọn thức ăn. Nếu hệ tiêu hóa tốt, những thức ăn mkhrispa mát thích hợp hơn, còn hệ tiêu hóa chậm chạp cần theo chế độ badkan ấm áp.
Mkhrispa/rlung/badkan: điển hình của sự hài hòa.
Loại thể tạng kết hợp cà 3 nguyên tố này rất hiếm hoi, nhưng là tính trạng quân bình nhất, bởi vì đây là 3 nguyên tố cơ bản trong một tổng thể hài hòa. Theo y học tây phương, sự kết hợp này nảy sinh một nhân vật lý tưởng: một gnười quân bình gần như hoàn hảo, không bệnh nghiêm trọng về tinh thần hay thể xác, và là người có đủ năng lực dự trữ để đạt đến mục đích của mình. Phẩm chất vĩ đại của bộ ba nguyên tố xuất phát từ tính uyển chuyển và khả năng thích ứng của nó. Loại người này rất bền lòng và đối phó dễ dàng với căng thẳng cùng mệt mỏi đến cùng hạn. Họ dễ dàng làm chủa các tình huống khó khăn. Vấn đề ăn uống, thuốc men và lối sống của loại người này gần đạt đến sự siêu việt, có thể thích nghi mọi hoàn cành bên ngoài như thời tiết và mùa, và thay đổi nhu cầu của mình cho phù hợp mọi hoàn cảnh. Thoạt trông họ như điều khiển tự nhiên trong tay, nhưng tương sinh quan đúng bản chất nhất, họ và tự nhiên là một, phải nói đến cả hai cùng một lúc. Nói về nhiệt lượng tiêu hòa của loại người này: nếu nhiệt lượng này mạnh, áp dụng chế độ ăn uống và lối sống mkhrispa; nếu nó hay thay đổi, áp dụng rlung; nếu nó chậm chạp, áp dụng badkan
Nguồn: Do Thanh Thoai Vi