3. Hiệp ước Anh-Xiêm năm 1909 hay Hiệp ước Bangkok năm 1909 là một hiệp ước giữa
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
và
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
ký ngày 10 tháng ba năm 1909 tại
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
.
Các thỏa thuận, theo đó người
Mã Lai đã không được đại diện, trên thực tế
chia các tiểu quốc Mã Lai phía bắc thành hai phần. Khu vực xung quanh các tỉnh ngày nay gồm
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
(Mã Lai: Patani),
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
(Mã Lai: Menara),
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
(Mã Lai: Singgora),
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
(Mã Lai: Setul) và
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
(Mã Lai: Jala) vẫn thuộc chủ quyền Xiêm, trong khi Thái Lan từ bỏ tuyên bố chủ quyền của mình đối với
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
(
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
: ไทรบุรี (Saiburi)),
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
(tiếng Thái: กลันตัน (Kalantan)), Perlis (tiếng Thái: ปะลิส (Palit)) và
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
(tiếng Thái: ตรัง กา นู (Trangkanu)), các khu vực thuộc trong phạm vi ảnh hưởng và bảo hộ của Anh. Bốn tiểu bang, cùng với Johor sau này được gọi là Các bang Mã Lai không liên bang. Ban đầu, Satun và Perlis là một phần của Vương quốc Hồi giáo Mã Lai Kedah nhưng chỉ Satun vẫn còn thuộc Thái Lan. Patani, Narathiwat, Songkhla và Yala trong lịch sử đã được cai trị bởi lịch sử Vương quốc Hồi giáo Mã Lai Patani.
Việc lý do hợp lý Anh phong toả việc tiếp tục chiếm đóng một nửa phía bắc của Malaya của Xiêm là nhằm giá trị nhận thức Thái Lan như làm một vùng đệm thân thiện đối với người Pháp ở
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
.
Trước đây vào năm 1826, cả hai bên ký hiệp ước năm 1909 đã đồng ý với
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
. Hiệp ước Burney quy định rằng Kedah, Kelantan, Perlis và Terengganu là các tỉnh của Xiêm còn
Vui lòng Đăng nhập hoặc Đăng ký hội viên để đọc nội dung đã ẩn
và tỉnh Wellesley thuộc về người Anh, trong khi Thái Lan sẽ không gây trở ngại cho thương mại Anh tại Kelantan và Terengganu.
Thỏa thuận này đã có ảnh hưởng lâu dài trên cả Thái Lan và Liên bang của Malaysia. Đường biên giới giữa hai quốc gia này chủ yếu được xác định bởi hiệp ước này. Hơn nữa, ở một mức độ, phong trào ly khai Pattani là do từ chối của Pattani công nhận sự thống trị của Thái Lan trên khu vực này và cuối cùng thỏa thuận giữa Anh Quốc và Thái Lan.
4. Năm 1909
Mở đầu năm, Mỹ và Canađa ký kết một thỏa thuận (30-1) về việc phân chia và bảo vệ nguồn nước của ngọn thác hùng vĩ nhất thế giới nằm giữa biên giới của hai quốc gia: thác Niagara. Đến cuối thế kỷ nhìn lại, sự kiện này càng có ý nghĩa trước tình trạng gia tăng các cuộc tranh chấp tài nguyên và phá hoại môi trường gây hậu quả nghiêm trọng. Ở Tây bán cầu, Mỹ củng cố vị thế của mình khi Côlômbia công nhận nền độc lập của Panama (5-1), khiến Mỹ yên tâm xây dựng con kênh hứa hẹn nhiều lợi nhuận nhất thế giới. Cuối năm, Mỹ đã đưa quân can thiệp vào Nicaragoa (18-11), bắt giữ Tổng thống Zelaya. Vươn ra Thái Bình Dương, Mỹ Châu Cảng (Pearl Harbor) để ngăn chặn sự tấn công của Nhật Bản và ngày 22-2 Hạm đội Trắng của Mỹ trở về sau hành trình một năm trên các đại dương.
Ở châu Âu, điểm nóng vẫn xoay quanh vùng Balkan. Sau khi Áo - Hung tuyên bố quyền của mình đối với Bosnia - Hersegovina (9-1) và được Thổ Nhĩ Kỳ công nhận (21-1), Serbia đã đe dọa chiến tranh (16-2) và phía Áo - Hung cũng sẵn sàng vào cuộc chiến (24-2) khiến Ý phải kêu gọi quốc tế tìm giải pháp tháo gỡ (15-3). Trong khi đó vào cuối tháng tư, Anh và Nga đưa quân vào Iran để đàn áp các lực lượng dân chủ, nhưng đến tháng bảy thì vua Mohamed Ali bị hạ bệ. Ngày 17-12 vua Bỉ Lesopold II băng hà và Albert I đăng quang (23-12). Vua Anh Edward VII giải tán quốc hội (13-12). Thuế đánh vào bia rượu, thuốc lá, ôtô tăng cao vì ngân sách không được thông qua. Một đại hội của thanh niên Ai Cập đòi Anh rút ra khỏi nước này (13-9).
Tại châu Á, sau khi phải ký với Pháp (1907) một hiệp ước nhường đất phía đông cho Đông Dương, năm 1909 Xiêm lại phải ký với Anh một hiệp ước tương tự đối với vùng phía tây nhằm giữ được quyền tự chủ tương đối của mình trước sức ép của hai đế quốc lớn.
Tòa án quốc tế La Haye đã bắt đầu vai trò của mình bằng việc phân định hải giới giữa Na Uy và Thụy Điển (23-10), nơi vừa diễn ra một cuộc bãi công của 300.000 công nhân kéo dài tới 14 ngày (bắt đầu từ 4-8). Còn ở Anh, quân đội đã được huy động để đàn áp cuộc biểu tình của 8.000 công nhân ở Mansfield (22-10).
Đức hạ thủy tại Hambourg chiến hạm Von der Tann tải trọng 17.000 tấn (20-3), thúc đẩy cuộc chạy đua vũ trang trên mặt biển. Lấy đơn vị là 1 triệu franc thì Anh là nước đứng đầu với ngân sách 1909 cho hải quân là 881; Mỹ 633; Đức 417; Pháp 357; Nga 227 và Nhật 186. Ngày 26-2 tại Luân Đôn, các nước Đức, Anh, Pháp, Mỹ, Áo - Hung, Tây Ban Nha, Nhật, Hà Lan và Nga ký kết một tuyên bố chung, trong đó lần đầu tiên trình bày những quy định của chiến tranh trên biển. Đó là những bước tiệm tiến đến một cuộc đại chiến chẳng bao lâu sẽ bùng nổ.
Việc thử nghiệm các phương tiện bay cũng được đẩy mạnh và cải tiến không ngừng: bá tước Zeppelin hoàn thành một chuyến bay của khinh khí cầu có điều khiển trên một chặng đường dài tới 1.000km trong 36 giờ liên tục (31-5). Các chuyến vượt biển Manche của máy bay đã được tiến hành với thất bại của H.Latham bị rơi xuống biển cách nơi xuất phát chỉ có 18km (19-7); còn Louis Blériot thì đã thành công khi cất cánh từ đất Anh sau 37 phút đã hạ cánh xuống nước Pháp (25-7) và được coi là sự kiện làm rung chuyển thế giới phương Tây. Ngày 19-11 tại Pháp, Latham đạt kỷ lục bay cao 410m, còn chiếc Farman bay được liên tục 126km. Ngày 2-10, Trung Quốc khánh thành tuyến đường sắt đầu tiên tự thiết kế và xây dựng nối Bắc Kinh với Kalgan dài 200km.
Khát khao khám phá khoa học cũng như sự khát khao các vùng đất mới của thời đại tư bản chủ nghĩa đã kích thích những cuộc thám hiểm mà những lục địa băng ở cực Nam và Bắc bán cầu là mục tiêu. Robert Peary, người từng phát hiện đảo băng Goenland, đã đến Bắc cực ngày 6-4-1909...
Một số phát minh đáng chú ý trong năm 1909: phim màu được trình chiếu ở Brighton (24-2); đèn néon của G.Claude (Pháp), nhựa tổng hợp bakélite và thuốc nhuộm tóc. Ngày 3-5, hình thức báo nói (đài phát thanh) đầu tiên thực hiện tại Chicago ứng dụng thành tựu phát thanh với thông tin báo chí.
Ở Việt Nam, thực dân Pháp đẩy mạnh việc tiêu diệt các phong trào yêu nước để bảo đảm cho công cuộc khai thác thuộc địa. Gần như cùng một lúc, Pháp bất ngờ tấn công nghĩa quânYên Thế (29-1), chấm dứt một thập kỷ hòa hoãn với Đề Thám, đồng thời câu kết với Chính phủ Nhật trục xuất Phan Bội Châu và Cường Để ra khỏi Nhật, phong trào Đông Du thực sự chấm dứt. Nhưng phong trào cách mạng Việt Nam lại xuất hiện những nhân tố mới: cuộc bãi công của 200 viên chức người Việt trong Hãng LUCI (Liên hiệp thương mại Đông Dương) ở Hà Nội (5-1909) và cuộc nổi dậy vũ trang của đồng bào Mường ở Hòa Bình do Tổng Kiêm lãnh đạo (2-8) kéo dài cho tới cuối năm. Tháng 6-1909, Nguyễn Tất Thành theo cha vào Bình Định.
Toàn quyền Đông Dương ra các nghị định về "nhân công bản xứ" (13-4) và thành lập thị trấn nghỉ mát Đồ Sơn thuộc tỉnh Kiến An (từ 31-12-1921 thì thuộc Hải Phòng). Năm 1909 cũng là năm mất của Nguyễn Khuyến và năm sinh của Phạm NgọcThạch (7-5).