PHẦN 1: KIẾN THỨC THIÊN VĂN HIỆN ĐẠI
I. QUAN NIỆM VỀ VŨ TRỤII. THIÊN HÀ
III. CÁC CHÒM SAO CỦA CƠ SỞ LỊCH PHÁP
a. CHÒM SAO ĐẠI HÙNG
b. CHÒM SAO TIỂU HÙNG
c. CHÒM SAO THIÊN LONG, THIÊN HẬU, THIÊN NGA, THIÊN CẦM, VŨ TIÊN
IV. HỆ MẶT TRỜI
V. MƯỜI HAI CHÒM SAO HOÀNG ĐẠO
VI. HỆ NHỊ THẬP BÁT TÚ
VII. MÔ HÌNH VŨ TRỤ
a. MÔ HÌNH VŨ TRỤ BAN ĐÊM
b. MÔ HÌNH VŨ TRỤ BAN NGÀY
c. MÔ HÌNH VŨ TRỤ - MÔ HÌNH NHẬT TÂM
PHẦN 2: CÁC KIẾN THỨC LỊCH PHÁP HIỆN ĐẠI
I. NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ LỊCHa. NGÀY
b. GIỜ
c. THÁNG
d. NĂM
II. LỊCH PHÁP
a. NHỮNG TIÊU CHUẨN ĐỂ XÁC ĐỊNH LỊCH ÂM DƯƠNG LÀ CHÍNH XÁC
b. NHỮNG BIỂU HIỆN CHÍNH XÁC CỦA LỊCH ÂM DƯƠNG
I. QUAN NIỆM VỀ VŨ TRỤ
Vũ trụ mới chỉ là quan niệm, chưa có một quan niệm nào được chứng minh để xác định, vì thế chúng ta sẽ không đi sâu vào nguồn gốc của vũ trụ. Cấu tạo của vũ trụ thì xưa và nay đều thấy nó là một không gian rộng vô biên, trong đó có các thiên thể chuyển động theo các qui luận khác nhau. Các thiên thể đó được phân biệt:
- Các định tinh: là các thiên thể/sao đang đứng yên tương đối so với điểm quan sát từ trái đất, nhưng chúng vẫn đang vận chuyển trong vũ trụ.
- Các hành tinh: là các thiên thể vận động theo quy luật riêng trên các quỹ đạo khác nhau. Ví dụ các hành tinh trong hệ mặt trời đều xoay quanh mặt trời theo các chu kỳ khác nhau và trên các quỹ đạo khác nhau.
- Các vệ tinh: là các thiên thể xoay xung quanh các hành tinh. Ví dụ như mặt trăng quay xung quanh trái đất, sao mộc có 16 vệ tinh, sao thổ có 18 vệ tinh bay quanh.
II. THIÊN HÀ
Thiên hà của chúng ta có dạng cái bánh dầy nhưng không có biên giới rõ ràng, trong ngân hà chứa hệ mặt trời, có ngôi sao Bắc Cực là ngôi sao trung tâm để làm định hướng
Ngân Hà, còn gọi là sông Ngân, Thiên Hà, là một thiên hà (galaxy) mà hệ Mặt Trời nằm trong đó. Nó xuất hiện trên bầu trời như một dải sáng trắng kéo dài từ chòm sao Tiên Hậu (Cassiopeia) ở phía bắc đến chòm sao Nam Thập Tự (Crux) ở phía nam. Dải Ngân Hà sáng hơn về phía chòm sao Nhân Mã (Sagittarius) là chỗ trung tâm của dải Ngân Hà. Một dữ kiện thực tế là dải Ngân Hà chia bầu trời thành hai phần xấp xỉ bằng nhau chứng tỏ hệ Mặt Trời nằm rất gần với mặt phẳng của thiên hà này.
Các tên gọi Ngân Hà, sông Ngân và Thiên Hà trong tiếng Việt bắt nguồn từ Trung Quốc. Vào những đêm trời quang nhìn lên bầu trời ta có thể thấy một dải màu trắng bạc kéo dài do rất nhiều ngôi sao tạo thành. Nó được người Trung Quốc hình tượng hoá thành hình ảnh một dòng sông chảy trên trời và gọi nó là Ngân Hà (Hán văn: 銀河) hoặc Ngân Hán (銀漢), Thiên Hà (天河), Thiên Hán (天漢), Vân Hán (雲漢), Tinh Hà (星河). Thiên hà và Ngân hà vốn là hai tên gọi đồng nghĩa, tuy nhiên trong tiếng Việt hiện đại trong nhiều trường hợp lại có sự khác biệt do nhầm lẫn về ngữ nghĩa. Thiên hà theo cách hiểu thường thấy trong sách báo tiếng Việt hiện nay được người Trung Quốc gọi là tinh hệ (星系).
III. CÁC CHÒM SAO CỦA CƠ SỞ LỊCH PHÁP
a. CHÒM SAO ĐẠI HÙNG
chòm sao Đại hùng có chứa chòm sao Gầu lớn mà người xưa gọi là "chòm Bắc Đẩu" (có chứa 7 ngôi sao Tham lang, Liêm trinh, Vũ khúc, Văn khúc, Lộc tồn, Cự môn, Phá quân. Ngoài ra còn có hai ngôi sao bên cạnh sao Liêm trinh gọi là sao Tả phù, Hữu bật). Nếu ta "kẻ" một đường thẳng nối liền sao Tham lang và Cự môn, ta sẽ thấy đường thẳng nối tới sao Bắc cực (Polaris). Sao Vũ khúc và sao Phá quân nối nhau thành chuôi sao Bắc Đẩu, chuôi này bao giờ cũng hướng về sao Tâm. Chòm sao Bắc đẩu quay quanh sao Bắc cực đúng một năm thời tiết hết một vòng.
Ta có vòng Hoàng đạo nằm bao quanh, và khi chuôi sao Bắc đẩu chỉ vào cung nào của chòm hoàng đạo thì đó gọi là "kiến".
b. CHÒM SAO TIỂU HÙNG
Trong chòm sao GÀu nhỏ (tiểu Hùng tinh) có ngôi sao cực kỳ quan trọng, đó là ngôi sao Bắc cực, sao này có các đặc điểm sau:
- Được coi như là tâm điểm của vũ trụ
- là ngôi sao đứng yên một chỗ trong bầu trời
- sao Bắc cực nằm trên đường kéo dài của trục quay trái đất
Sao Bắc cực còn dùng làm hướng Bắc cho tất cả các hành tinh (sao chuyển động so với trái đất) trong hệ mặt trời, vì sao Bắc cực ở cách xa chúng ta cả chục ngàn năm ánh sáng (một năm ánh sáng = 9.4 tỷ km), trong khi hành tinh xa trái đất nhất là sao Diêm vương có khoảng cách 5.4 tỷ km.
Ta có thể hình dung một tam giác một đỉnh là sao Bắc cực, một đỉnh là sao Diêm vương, một đỉnh là Trái đất. Nếu cạnh nối giữa Diêm vương và Trái đất là 1m thì cạnh nối trái đất với sao Bắc cực sẽ là 1.753.200m. Một tam giác có đáy 1 mét mà chiều cao tới 1.7 triệu m thì thực tế đáy đó bằng không. Vì thế ta có quyền coi đường thẳng nối sao Diêm vương với sao Bắc cực và đường thẳng nối Trái đất là song song với nhau. Do đó, người ta coi đường thẳng nối trục trái đất với sao Bắc cực là "Thiên trục", sao Bắc cực nằm trên "Thiên đỉnh".
Đứng trên trái đất quan sát thì không có phương đông hay phương tây cố định, mà phải lấy một thời điểm và địa điểm cụ thể. Ví dụ: cùng một thời điểm có hai người đứng trên kinh tuyến cách nhau 180 độ như Hà nội và Washington, nếu người ở Hà nội thấy mặt trời ở phương Đông thì người ở Washington thấy mặt trời ở phương Tây.
Thực ra, đường thiên trục không phải bao giờ cũng đi qua sao Bắc cực hiện nay, mà mỗi năm nó "ngoay" (ngoay nghĩa là một đường thẳng một đầu đứng im, một đầu kia quay và vẽ một đường tròn) đi 50.256 giây khỏi sao Bắc cực ngược chiều kim đồng hồ nếu nhìn từ trái đất, và vẽ lên một hình chóp mà đỉnh là trái đất, đáy là vòng tròn đi qua các chòm sao Thiên vương.
Trong khi thiên trục ngoay như vậy độ nghiêng của thiên trục so với vòng hoàng đạo vẫn là 23.5 độ không thay đổi nhưng hướng nghiêng của thiên trục quay 360 độ, làm cho chu kỳ thời tiết trên trái đất không thay đổi, nhưng thời điểm của chu kỳ sẽ thay đổi từ từ. Qua 26 ngàn năm thì độ ngoay này trở lại từ đầu (nghĩa là sao đóng chỗ của Bắc cực lại là sao cũ). Thí dụ: hiện nay sao Tâm đang ở phương Đông sẽ chuyển dần qua phương Bắc, rồi phương Tây, rồi phương Nam, sau 26 ngàn năm nữa sao Tâm lại trở về phương Đông. Hiện tượng "ngoay" của Thiên trục làm thay đổi chu kỳ của thời tiết là cơ sở giải thích hiện tượng "Tuế sai" sẽ trình bày sau này.
c. CHÒM SAO THIÊN LONG, THIÊN HẬU, THIÊN NGA, THIÊN CẦM, VŨ TIÊN
CHÒM SAO THIÊN LONG
là một chòm sao nối dài thành hình tựa con rồng, phần đuôi rồng gần giống nửa vòng tròn ôm lấy sao Tiểu hùng (gàu nhỏ) và như bức tường ngăn chòm gàu nhỏ và gàu lớn. Ngôi sao thứ 3 kể từ đuôi rồng đã là sao Bắc cực cách đây 3000 năm, khi xây dựng kim tự tháp người ta đã lấy sao đó làm Bắc cực, rồi tới năm 23 ngàn sao đó lại sẽ là sao Bắc cực lần nữa. Điều này có nghĩa là sau một khoảng thời gian, chúng ta sẽ phải chỉnh lý và "update" lại giữa cung hoàng đạo (phương tây) với các địa chi (phương đông) như sau:
CHÒM SAO THIÊN VƯƠNG(Cepheus), THIÊN HẬU (Cassiopela)
Theo truyền thuyết Hy lạp, Thiên vương là chồng của Thiên hậu. Chòm sao Thiên hậu là chòm sao cấu tạo thành hình chữ W, chòm sao này rất sáng trong dải ngân hà. Ngôi sao cuối cùng của chòm Thiên hậu luôn đối xứng với góc gắn chuôi với gầu của sao Gầu lớn qua sao Bắc cực.
Sửa bởi vietnamconcrete: 22/06/2015 - 18:33